Nauka Kościoła o odpustach
Nauka o odpustach należy do wiary Kościoła, ale nie jest to prawda centralna1[1]. Pojęcie „odpust" (indulgentia) oznacza „łaskę" i „litość". Nawiązuje ona do biblijnej idei jubileuszu, która zawiera myśl o darowaniu długów i pewnego rodzaju amnestii. Kościelna praktyka odpustu była związana w wiekach średnich z obchodem roku jubileuszowego czy też roku świętego2[2].
Za rodzaj praktyki odpustu można uznać listy polecające wyznawców (męczenników) przebywających w więzieniu skierowane do biskupa. Cierpiący prześladowania zwracali się do biskupa, aby skrócił praktykę pokutną (rehabilitacja i pojednanie z Kościołem) tym, którzy zaparli się wiary (lapsi, apostaci). Tzw. listy pokoju (wstawiennicze) były prośbą o odpust, czyli o skrócenie czasu pokuty3[3]. Po ewentualnym pozytywnym rozpatrzeniu prośby biskup mógł udzielić pisemnie lub ustnie absolutio tj. zwolnienia lub skrócenia czasu pokuty (procesu pojednania z Kościołem).
Zasady i czas pokuty określali początkowo biskupi, a z czasem zatwierdzone przez nich księgi penitencjarne4[4]. Chodziło o zwolnienie z kar nałożonych przez Kościół. Jednak grzech (wina) narusza nie tylko pokój z Kościołem, ale również z Bogiem. W bulli „Exurge Domine" papież Leon X odrzucił reformacyjne pojęcie odpustu, jako wyłącznie odnoszącego się do naruszenia porządku kościelnego i łagodzącego tylko karę kościelną5[5].
Pojęcia „odpust" nie można rozpatrywać przede wszystkim w perspektywie złagodzenia i skrócenia kary. Istotna jest tu bowiem perspektywa teologiczna, a nie prawnicza (jurydyczna). „Praktykę odpustu trzeba zatem rozumieć i rozważać w świetle prawdy o Kościele jako wspólnocie Ciała Chrystusa, w którym trwają międzyludzkie odniesienia, zarówno w życiu doczesnym i poza nim, gdzie ma miejsce wzajemna wymiana dóbr, cierpienie jednych za drugich, gdzie obowiązuje prawa współuczestnictwa, gdzie panuje najgłębsza solidarność"6[6].
W perspektywie poprawnie rozumowanej eklezjologii można przyjąć naukę i praktykę odpustu, jako skrócenie lub darowanie kary doczesnej pozostającej jako skutek, po grzechu darowanym przez Boga i odpuszczonym w sakramencie Pokuty za pośrednictwem Kościoła.
Odpust jest aktem łaski udzielanej w Kościele, która uwalnia od kar tzw. doczesnych za grzechy lub je skraca. Łaska ta jest udzielana na zasadzie odwołania się do zasług Jezusa Chrystusa, Maryi i Świętych. W związku z doktryną o odpustach powstało pojęcie „skarbca zasług Kościoła", do którego może on sięgać, aby wspomóc pokutujących grzeszników. Kościół jest tu tylko szafarzem7[7].
Według współczesnej teologii i dyscypliny odpust można zyskać dla samego siebie lub można go zyskać i ofiarować za zmarłych8[8]. Aktualna dyscyplina odpustów jest regulowana przez wykazy odpustów (tzw. enchiridiony), które publikuje Stolica Apostolska.
Paweł VI, Konstytucja "Indulgentiarum Doctrina"
KKK 1471, 1479.
1[1] R. Pisula, Odpusty w misterium Kościoła. Źródła, natura, praktyka, Poznań 2001, s. 8-9.
2[2] Pisula, ..., s. 8.
3[3] Pisula, ..., s. 121-122.
4[4] Pisula, ..., s. 123.
5[5] Pisula, ..., s. 123.
6[6] Pisula, ..., s. 124.
7[7] Pisula, ..., s. 124-125.
8[8] Pisula, ..., s. 125.