W Antiochii i Aleksandrii ukształtowały się 2 style uprawiania teologii, które wykazują duże podobieństwa. [Pentarchia - Jerozolima, Antiochia, Aleksandria, Rzym, Bizancjum]

Te dwie szkoły różnie uprawiały teologię.

Aleksandria (koniec II w.) - pod wpływem myśli neoplatońskiej. Szerzyli naukę katolicką, zmagali się z gnozą pod wpływem myśli neoplatońskiej, wpływ ten nie musiał być negatywny. Przedstawiciele to: Klemens Aleksandryjski i Orygenes. W tej szkole dominowała egzegeza typologiczna (doszukiwanie się typów ze Starego Testamentu w Nowym np. kapłan Melchizedek i jego ofiara z ofiarą Chrystusa), interpretacja alegoryczna i symboliczna Pisma Św. W tej szkole akcentowano fakt bóstwa Jezusa, podejmowano temat wcielonego i spisanego Słowa Bożego. Na schemat neoplatoński wpisuje się chrześcijaństwo. J 10,1-16 - Jezus jako Dobry Pasterz - alegoria-owczarnia i Dobry Pasterz, Jezus o tym opowiada a sens jest ukryty.

J 15 - Jezus porównuje siebie i uczniów do krzewu.

Groziło niebezpieczeństwo dowolności, Pisma Św. nie wolno tłumaczyć w sposób dowolny.
Mówiąc językiem współczesnej teologii szkoła aleksandryjska preferowała chrystologię odgórną - Słowo Boże się uniża, schodzi na ziemię(wcielenie Logosu), Hans Uhr von Baltazar (teolog szwajcarski, kard, 1905-1988) uprawiał taką teologię - chrystologię posłuszeństwa.

Antiochia Syryjska - szkoła powstała ok. r. 270 i pielęgnowała dosłowną interpretację Pisma Św. w przeciwieństwie do aleksandryjskiej, a więc sens wyrazowy. Przedstawiciele tego ruchu wykazywali zainteresowanie człowieczeństwem Chrystusa (a tam bóstwem). W tej szkole ujawniły się wpływy semickie, żydowskie. Efektem radykalnego stosowania metod tej szkoły były błędy(przede wszystkim arianizm). Przedstawicielami tej szkoły byli Euzebiusz z Nikomedii, Ariusz i św. Jan Chryzostom. Językiem współczesnej teologii szkoła w Antiochii preferowała chrystologię oddolną - akcentowanie człowieczeństwa Chrystusa, centralnym wydarzeniem jest chrzest nad Jordanem. Współczesnym przedstawicielem jest Hans Kóng (szwajcar).

Ariusz

Arianizm - Ariusz (260-336) obok Marcjana, najbardziej zwalczany heretyk, przez pewien czas był uczniem Lucjana z Antiochii, kształcił się w Antiochi ale pochodził z Aleksandrii. W kazaniach swoich zakwestionował równość Ojca i Syna, głosił, że Ojciec zrodził i stworzył Syna (i tu jest błąd) jako doskonałe stworzenie. Syn nie jest odwieczny a więc ma początek, istnienie Syna nie było konieczne, przede wszystkim Bóg Ojciec jest Logosem, myślą, sensem i zasadą... Syn jest Logosem w sensie drugorzędnym, podporządkowanym, najdoskonalszym ze stworzeń, którego zadaniem było stworzyć świat. Ariusz głosił subordynacjonizm - radykalne podporządkowanie Syna Ojcu. We wcieleniu dokonało się zjednoczenie Logosu i ciała. Bóg adoptował, usynowił Logos wcielony. Jezus jest Synem Bożym nie z natury ale z adopcji, ze swojej natury Syn Boży jest omylny, nie stały, podległy grzechowi, ale jego faktyczna bezgrzeszność wynika z Jego silnej woli. Syn Boży stworzył Ducha Św. Poglądy Ariusza potępił synod w Aleksandrii i Antiochi, jednak jego poglądy znalazły poparcie biskupów biskupów Palestynie, jego poglądy podzieliły chrześcijaństwo. Nie ocalały pisma Ariusza, tylko fragmenty przytaczane przez Atanazego. W myśl Ariusza występuje tendencja do akcentowania monoteizmu, oraz arystotelesowskiego rozumienia jedności bytu absolutnego, które nie dopuszcza jakiegokolwiek zróżnicowania.

Sobór w Nicei - 325r. (Nicea leży w Azji Mn., na terenie dzisiejszej Turcji. Odbył się tam pierwszy sobór powszechny zwołany przez cesarza Konstantyna Wielkiego. Ojcowie odrzucili naukę Ariusza, należeli do nich Hozjusz z Kordoby, Hermogenes z Cezarei. Za Ariuszem opowiedziała się mniejszość m.in. Euzebiusz z Nikomedii. Ojcowie przyjęli wyznanie wiary (symbol) - był on w języku greckim zrodzony a niestworzony to sprzeciw do Ariusza. Sobór uczy, że Syn pochodzi z substancji Ojca, jest Bogiem prawdziwym, nie stworzonym. Głównym sformułowaniem soboru jest współistotny - homoousios (istota, natura); consubstantialis (substancja); termin ten wyraża prawdę o wspólnej naturze, istocie Bożej, Boga Ojca i Jego Syna i Ducha Świętego. Syn pochodzi od Ojca odwiecznie, przez odwieczne zrodzenie, Syn istniał od zawsze, istniał przed wcieleniem, istniał przed czasem - preegzystencja.

Recepcja, czyli przyjmowanie chrystologii nicejskiej

Obrońców nauki soboru nicejskiego nazywano nicejczykami, sobór ustalił credo i homoousios. Ariusz nie podporządkował się Nicei, uważał, że sformułowania soboru są nie biblijne (nie ma homoousios homoousios biblii). Termin ten został zapożyczony z filozofii greckiej. Obrońcą credo nicejskiego stał się św. Atanazy Wielki bp. Aleksandrii i św. Hilary z Poitiers. Atanazy był 17 lat na wygnaniu żeby arianie go nie schwycili. Cesarze popierali raz arian raz nicejczyków zależności od interesów politycznych. Zwolennicy Ariusza doprowadzili do wypędzenia wielu biskupów. Jeszcze w końcu lat 50 IV w. chrześcijaństwo wydawało się być ariańskie. Chrystologię nicejską potwierdza I sobór w Konstantynopolu z 381 r.

Nestoriusz i Sobór w Efezie

Nestoriusz (383 - 451) był persem. Wykształcenie zdobył w Antiochi, został patriarchą Konstantynopola. W publicznych wystąpieniach zwalczał termin Theotokos, odrzucał ten termin Bożej Rodzicielki, który był znany już wtedy w Egipcie, uważał, że lepszym jest termin christotocos i doszło do konfliktu.

431 r. sobór w Efezie, przeciwnikiem Nestoriusza był Cyryl reprezentował on odmienny sposób myślenia teologicznego. Akcentował bardziej wieź między tym, co boskie a tym, co ludzkie a Jezusie Chrystusie niż Nestoriusz, zarzucał Nestoriuszowi dualizm, czyli przyjmowanie osobowej dwoistości w Chrystusie. Nestoriusz uczył, że w Jezusie Chrystusie istnieją dwie osoby boska i ludzka, zjednoczone siłą woli-wieź natury moralnej a Cyryl uważał, że to błąd, że jest też dualizm-osoba boska i ludzka, dziś dązy się do rehabilitacji Nestoriusza, wskazuje się, że wówczas nie wystarczająco sprecyzowana była terminologia. Nestoriusz chciał pokazać, co ludzkie w Jezusie Chrystusie Chrystusie Cyryl to, co boskie. Niemniej błąd nestoriański pozostaje klasycznym błędem.

Nestorianie-zwolennicy Nestoriusza, to asyryjski kościół wschodu (używają do dziś w liturgii jęz. Syryjskiego-uproszczona wersja hebrajskiego, języka Jezusa Chrystusa). Kościół nestoriański prowadził misje po Indie, Tybet i Mandżurie. Żyją oni w Iraku, Iranie, Syrii... Nestoriański Patriarcha asyryjskiego Kościoła wschodu i Jan Paweł II podpisali deklarację chrystologiczną 11. XI. 1994r.

Eutyches (370-455) był mnichem w Konstantynopolu (hegemon-opat). Jego błąd to monofizytyzm- (od monos - pojedynczy; fisis - natura) jedna natura. Chciał zaakcentować to co boskie i dążył do podkreślenia jedności boskiej i ludzkiej, we wcieleniu spotyka się natura boska i ludzka, dokonuje się zjednoczenie polegające na absorpcji natury ludzkiej przez boską (mocniejsza pochłania słąbszą).

Monofizyci-nie przyjeli ustaleń chrystologicznych soboru w Chalcedonie; Koptowie-egipcjanie, Abisyńczycy-etiopowie, Ormianie-armeńczycy;

Sobór Chalcedoński-451 r. największy sobór I tysiąclecia, zajął się nauką o Trójcy Św. i Chrystusie, odrzucał błędy Ariusza, Nestoriusza i Eutychesa z przeciwnikami. Flawiana wsparł papież Leon I, napisał list do Flawiana „epistole dogmatica ad Flavianum" został on dołączony do akt soboru. Kiedy odczytano list papieża to Ojcowie zakrzyknęli „Piotr przemówił przez usta Leona". Sobór określił, że jest wiarą katolicką, iż w Jezusie Chrystusie istnieją dwie natury-boska i ludzka, we wcieleniu dokonało się ich zjednoczenie, w osobie Syna Bożego, tak, więc istnieją w Jezusie Chrystusie dwie natury i jedna osoba Boska. Chrystusa Pana należy wyznawać w dwóch naturach, bez mieszania, bez zmiany, bez rozdzielania i rozłączania. Nie zanikły różnice natur przez ich zjednoczenie, Chrystusa nie można dzielić na dwie osoby ani ich w Nim wyróżniać, ponieważ jest Jeden.

Znaczenie Sobóru chalcedońskiego: zakończył długi, trudny proces kształtowania się języka, pojęć i dogmatu chrystologicznego, formuła chalcedońska stała się wspólnym dziedzictwem chrześcijaństwa. Carl Rahner w 1951 r. pytał „Chalcedon jest początkiem czy końcem?" Chalcedon jest granicą przełomu. Dogmat chalcedoński został sformułowany przy pomocy języka i pojęć filozofii greckiej takich jak: natura i osoba (phisis, homousios, hypostasis, persona). Dziś wielu teologów chciałoby wyrazić wiarę chalcedońską przy pomocy innych języków, bowiem ten język filozofii greckiej nie funkcjonuje. Kościół jest ostrożny wobec prób reinterpretacji dogmatu, wyrażenie chrystologii w nowy sposób może zmienić sens dogmatu. Dogmat chalcedoński stanowi wspólne dziedzictwo, respektują go zarówno prawosławni, katolicy, wspólnoty powstałe w wyniku reformacji, starokatoliccy. Nie uznanie nauki chalcedońskiej wiąże się z odmową nazwy-chrześcijan.

Monofizyci, - Koptowie czyli chrześcijanie egipscy. Tak, jak nestorian, monofizytów zaliczamy do grupy K-łów nie greckich przedchalcedońskich. Chrześcijaństwo w Egipcie rozwinęło się wokół Aleksandrii, jako centralnego ośrodka, miało swoja szkołę, tam odbywały się synody tej prowincji kościelnej. Wybitnym przedstawicielem jest Atanazy Wielki; na terenie Egiptu zaistniał fenomen chrześcijańskiego życia mniszego w formie anachoreckiej (samotniczej) np. św. Paweł z Teb, Antonii Pustelnik. Chrześcijanie egipscy w większości nie przyjęli ustaleń Chalcedonu i tak trwają przez wieki, po najazdach arabów chrześcijanie są prześladowani od piętnastu wieków. W 1974 r. zwierzchnik Koptów złożył wizytę w Rzymie Pawłowi VI, w 1988 r. podpisano uzgodnienie chrystologiczne z Janem Pawłem II. Istnieje grupa chrześcijan koptów unitów, którzy nawiązali wieź z Rzymem. W Etiopii powstała filia kościoła koptyjskiego (i tam też są monofizyci, ale i są także unici).

Ormianie - do Armenii dotarli monofizyci i szerzyła się nauka bp. monofizyckiego Juliana z Halicarnasu (527). Poza tym brakowało odpowiednio sprecyzowanej terminologii, Ormianie mieli swój własny język. Greckie hypostasis oddawano przez armeńskie bbutium-źle przetłumaczone(odnosi się do natury osobowej). Wyszło, że Słowo się zjednoczyło z człowieczeństwem w naturze. Do rozłamu doszło wiek później na synodzie w Dvin (551-552) wtedy opowiedziano się za błędną nauką monofizycką. W Armenii istnieje Kościół monofizycki, dziś uważa się, że monofizytyzm Ormian jest nominalny a nie faktyczny, są też Ormianie unici.

Monoteletyzm i monoergizm - błędny pogląd patriarchy Sergiusza o jednej zasadzie działania oraz o jednej woli w Jezusie Chrystusie, odrzucił sobór w Konstantynopolu III (681 r.) w Chrystusie są dwie natury, dwie wole i dwa działania, bez podziału, bez zmiany.