Anzelm z Canterbury szukał drogi pośredniej między skrajnymi poglądami. Uczył że łaska i wola nie przeciwstawiają się sobie, pierwszy grzech Adama nie zniszczył wrodzonej wolności woli. Wola trwa w swojej prawości jedynie dzięki łasce. Przeznaczenie Anzelm łączy z uprzednią wiedzą Bożą, pomiędzy uprzednią wiedzą Boga i wolnością woli nie ma sprzeczności. Przeznaczenie nie wyklucza wolnej woli.

Piotr Lombard ( 1160)

Usystematyzował naukę o łasce, łaskę wiązał z Duchem Św. Duch Św. jest tym darem, który przychodzi do ochrzczonych. Jest zarazem Bogiem i darem Boga. On rozlewa w sercach ludzkich miłość Bożą Rz 5,5. Wprowadzał rozróżnienie na łaskę działającą i współdziałającą. W człowieku usprawiedliwionym przez łaskę, łaska współdziałała z uleczoną wolą w wykonywaniu dobrych czynów.

Tomasz z Akwinu

Posługiwał się schematem materia - forma. Widzi w łasce nadprzyrodzoną formę doskonalącą materię ludzkiej natury. Łaska jest trwałym stanem, który w ludzkiej duszy stanowi nową jakość i dochodzącą do duszy ludzkiej nową właściwość. Uważał przygotowanie się przez człowieka, za konieczny warunek otrzymania łaski. Głosił bowiem że," kto czyni wszystko co leży w jego możliwościach, otrzymuje łaskę od Boga". W sumie teologicznej pisze, że człowiek swoją wolną wolą, nie może wysłużyć sobie chwałę, łaskę początku usprawiedliwienia i początku wiary. Wolna wola nie wystarcza by samemu wytrwać do końca i uniknąć grzechu. Wygłasza pogląd że wolna wola może jedynie oprzeć się przyjęciu łaski Bożej. W procesie przygotowania do przyjęcia łaski pojawia się Boża pomoc. Przyczyny wybrania czyli predestynowania jest dobroć boża, mówi o absolutnej niezależności Boga w tej kwestii. Uważa, że Bóg respektuje ludzką wolność. Istota łaski- jest to niezasłużony dar miłości Bożej. Tomasz rozróżnia dwa porządki - naturalny i nadnaturalny, przyrodzony i nadprzyrodzony. Bóg kieruje się miłością do wszystkich stworzeń ( porządek naturalny ). Ale Bóg kieruje się szczególną miłością i chce dać ludziom grzesznym szczególny udział w swoim dobru.

- Łaska uczynkowa to pomoc Boża do dobrego działania

- Łaska habitualna, stała - uczestnictwo w Bożej naturze

- Łaska uświęcająca ( dotyczy jednostki) człowiek jednoczy się z Bogiem

- Łaska darmo dana- dar dany człowiekowi by pomagał innym ( Charyzmaty dla dobra wspólnoty)

Wyróżnia łaskę uprzedzającą, współdziałającą i następczą.

Skutki Łaski - leczący, inspirujący do dobrego działania, umacniający, dopomagający.

Marcin Luter

Jego poglądy różnią się w zależności od wieku. Przechodzi ewolucję, wywarł na niego wpływ Ockham, czyli filozofia nominalistyczna. Występuje przeciw nadużyciom Kościoła, głosi antropologiczny optymizm za Augustynem. Napisał komentarz do listu Rz, odkrywa tam że Bóg daje usprawiedliwienia za darmo, Bóg jest miłosierny, nie każe ale usprawiedliwia, dlatego nauka o usprawiedliwieniu z łaski stanowi serce doktryny Lutra. Usprawiedliwienie przez Wiarę i dzięki Chrystusowi. Bez żadnych osiągnięć człowieka, tylko dzięki życzliwości Bożej. Mówi, że wiara jest przyjęciem wyroku Bożego, jest pasywnością, jest to otwarcie tylko bierne. Wiara wyprzedza uczynki Ga 5,6. Dobre uczynki same w sobie nie mają wartości zasługującej na życie wieczne. Usprawiedliwienie przez Chrystusa oznacza, że Bóg patrzy na zastępcze dzieło Chrystusowego zadośćuczynienia. Człowiek jest sprawiedliwy i grzeszny, Chrystus okrywa grzesznika swoim płaszczem zasług. Pożądliwość nigdy w nas nie znika, na chrzcie zostają odpuszczone grzechy, ale nie zgładzone. Wola wolna jest raczej zniewoloną niż wolną.

Sobór Trydencki

Sobór Trydencki 1547- dekret o usprawiedliwieniu. Łaska ma bezwzględne pierwszeństwo i powoduje w człowieku zmiany ontologiczne. Wolny i działający autonomicznie człowiek może współdziałać z łaską Boga. Podkreślone pierwszeństwo łaski, dlatego odrzuca poglądu Pelagia i semipelagian. Chrystus nazwany przyczyną zasługującą, jeżeli chodzi o usprawiedliwieni. Wraz z Jezusem działa Duch Św. jako uprzedzająca przyczyna sprawcza. Człowiek dzięki łasce zostaje przybrany za syna Bożego. Usprawiedliwienie jest darem w człowieku, który może wzrastać ale można je też utracić. Ludzka wolność jest nadal zdolna do działania mimo osłabienia czy też wypaczenia.

W II połowie XVI wieku Bajus porusza kwestie grzechu Adama i sytuacji po upadku. Wg niego w stanie sprawiedliwości pierwotnej, łaska stanowiła element porządku naturalnego(była mu nalezna). Po upadku natura jest skażona i pozbawiona mocy-błędne zdanie!!!

Herezja - że po upadku wolna wola bez pomocy łaski może tylko grzeszyć.

Bajanizm i jansenizm

Jansen - „augustinus" - jego dzieło, w którym zaostrzył tezy Bajusa. Wskazuje na trzy stany w naturze człowieka:

- raj (natura niewinna)

- stan natury upadłej (pozbawienie wolności woli)- potrzebna łaska działająca skutecznie

- natura oczyszczona (panuje łaska Chrystusowa, działa w grupie osób przeznaczonych do zbawienia

Papież Innocenty X potępił 5 zdań Jansena (skrajne tezy)- łasce nie można się oprzeć , do zbawienia nie jest potrzebna łaska, nie można się oprzeć jej własną wolą, Jezus nie poniósł śmierci za wszystkich ludzi, przykazania nie możliwe do spełnienia. Zaszczepił lęk przed komunią św. Poczucie własnej niegodności.

Banezjanizm i molinizm

Spór między dominikanami a jezuitami. Molina wchodzi w polemikę z dominikaninem Banezem. Molina(scientia media) posługuje się tym pojęciem (wiedza pośrednia), dzięki której Bóg poznaje czyste możliwości, przyszłe działeniae człowieka-futuribilia. Ta wiedza nie narusza ani panowania Boga ani wolności człowieka. Banez wprowadza pojęcie preamatio psichica -przedporuszenie-wpływ. Bóg jest przyczyną sprawczą wszystkich działań człowieka zgodnie z ich naturą. Nie niszczy ludzkiej wolności. Klemens VIII zwołał komisję któras miała ocenić czy ich twierdzenia nie są pochodzącymi z kalwinizmu i pelagianizmu. Polecił zrobić publiczną dysputę (było ich 47). Nauka jezuitów wolna od pelagianzmu, a nauka dominikanów od kalwinizmu